:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/08/data104376325-3abb9c.jpg)
Antonii Baryshevskyi: „Eenmaal weer achter de vleugel besefte ik hoe muziek me met een innerlijke stilte kan verbinden.”
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Antonii Baryshevskyi Pianist Antonii Baryshevskyi vluchtte uit Oekraïne naar Nederland. In het recital ‘Frontberichten’ keert hij muzikaal even terug naar zijn moederland. „Voor onze veiligheid betalen we een prijs, de prijs van de heimwee.”
Pianist Antonii Baryshevskyi (34) herinnert zich nog zijn razende hartslag toen het doffe gerommel van het Oekraïense afweergeschut hem wekte in Kyiv op de vroege ochtend van de Russische inval. „Plotseling bevonden we ons midden in een oorlog”, verzucht hij, „Midden in een gebeurtenis die mijn generatie alleen kende uit de geschiedenisboeken.”
Natuurlijk woedde die oorlog destijds al acht jaar, zegt hij, sinds de Russen de Krim innamen en de separatisten in het oosten steunden. „Maar voor ons waren die schermutselingen ver weg, als een ruis op de achtergrond. Hoewel de sfeer die laatste weken grimmiger werd, en de angst groeide, verwachtte niemand – ook ik niet – dat de Russen ook Kyiv zouden aanvallen. Zo’n scenario zou waanzin zijn, en toch gebeurde het.”
Frontberichten noemt het Amsterdamse Muziekgebouw aan ’t IJ het recital van Baryshevskyi zaterdagavond. Een wat wrange titel voor een pianist die muziek ziet als een tegengif voor oorlog, al kostte het wat tijd om dat weer te voelen.
Innerlijke stilte
„De eerste dagen wisten we niet wat we moesten doen. Omdat het luchtalarm elk moment kon afgaan, sliepen we in onze kleren. De treinen zaten overvol en de wegen waren verstopt met auto’s. Veel mensen vluchtten naar het westen van het land. Met vrouw en dochter lukte het me om naar het veiliger Lviv te komen. We zagen veel mensen in lethargie verzinken, uitgeput door de spanningen. Wij waren vooral boos en gefrustreerd. Ik kon niet spelen, niet helder denken. Ons beeld van de toekomst lag aan scherven.”
Langzaam kwam het leven weer op gang voor Baryshevskyi en zijn gezin. Ze gingen werken in een vrijwilligerscentrum in de bibliotheek in Lviv, waar ze spullen voor de frontsoldaten verzamelden en op de vloeren camouflagenetten knoopten. En langzamerhand kwam er ook weer mentale ruimte om te musiceren.
„Eenmaal achter de vleugel besefte ik – meer dan ooit – hoe muziek me met een innerlijke stilte kan verbinden, hoe het vrede in het hart kan brengen. Klanken gingen dieper dan anders. Temidden van de oorlog voelden we ons angstig en tegelijkertijd onbevreesd. Muziek verhief ons – zolang ze duurde – boven de maalstroom van een vervreemdende en belachelijke werkelijkheid.”
Dubbelleven
Baryshevskyi verliet met zijn gezin in maart vorig jaar Oekraïne en belandde in Amsterdam, waar zijn zoon geboren werd. „Hier is het leven goed, hier kan ik concerten geven. Al betalen we daar een prijs voor, de prijs van de heimwee: het gemis van dierbaren die ver weg in benarde omstandigheden verkeren. Voor hen zou ik willen spelen, voor mijn vader die niet uit Kyiv wil vertrekken. We hopen elke dag dat we ooit kunnen terugkeren. Zal het gebeuren? Ik heb een verantwoordelijkheid om mijn gezin een veilige plek en zekerheid te bieden. En die hebben we hier. Maar onze gedachten zijn elders, duizenden kilometers naar het oosten. Dat dubbelleven schrijnt.”
Het recital in het Muziekgebouw brengt hem weer wat dichter bij zijn land. Het programma bevat een eeuw Oekraïense muziekgeschiedenis met werk van vier generaties componisten: Boris Ljatosjinski (1895-1968), Valentin Silvestrov (1937), Svjatoslav Loenijov (1964) en Maxim Sjalygin (1985).
„Ljatosjinski is de vader van de moderne Oekraïense componistenschool. Hij begon als modernist, maar viel ten prooi aan de antimodernisme campagnes van de Sovjet-dictatuur en moest zijn muziek ‘versimpelen’. Toch is zowel zijn vroege als late werk diep en ontroerend tegelijk. Loenijov speelt met allerlei stijlen. Ik doe delen uit zijn cyclus Mardongs, waarin hij door de muziekgeschiedenis wandelt, van de middeleeuwen tot nu.”
Krachtige gevoelens
Loenijov leerde naar eigen zeggen veel van Silvestrov, die zijn muziek ook graag spiegelt aan die van beroemde voorgangers. „Al is dat bij Silvestrov een kleinere kring van componisten: Mozart, Schubert, Schumann, Chopin. Loenijovs landschap is groter, soms is het verstild en teder, andere keren rauw en wreed. Silvestrov zoekt naar schoonheid en melodie, naar gewichtloosheid. Voor Loenijov is spanning het belangrijkste ingrediënt van muziek.”
En dan is er nog zijn generatiegenoot Sjalygin, die in Den Haag woont en die Baryshevskyi naar Nederland ‘haalde’. „Zijn muziek heeft krachtige gevoelens en kleuren. Soms heb ik het gevoel dat tijdens het spelen plots een deur openzwaait naar een andere dimensie. Muziek is op haar mooist wanneer luisteraars erin kunnen verdwalen, dat je na afloop niet precies weet wat je is overkomen, hoe lang het duurde.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122001001-a98de8.jpg|https://images.nrc.nl/efK395pEakYgCt4e59qUtMI3BV4=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122001001-a98de8.jpg|https://images.nrc.nl/k4HGhSM2DadiUD5UMcnyja2BRBA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122001001-a98de8.jpg)
